Sorumlu balıkçılık ilkeleri nedir? FAG

Balıkçılık (bunun içinde avlama, işleme, yönetim ve balık stokunun pazarlanması bulunuyor) ve sucul tarım (kültür balıkçılığı) tüm dünya insanları için önemli bir gıda, istihdam, gelir kaynağı olmuştur. Milyonlarca insan geçim yolu balığa dayanır. Balık stokları gelecek nesillere aktarılacaksa, balıkçılıkla ilgili herkes dünya balıkçılığını korumak ve iyi yönetmek için gayret göstermelidir.
Bu gerçeği göz önünde bulundurarak, 170'ten fazla üyesi bulunan Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 1995 yılında Sorumlu Balıkçılık İlkeleri'ni uygulamaya koydu. Bu ilkeleri uygulama mecburiyetten ziyade gönüllük esasına dayandı ve iç deniz, okyanus fark etmeden balıkçılık ve sucul tarımla uğraşan, ilgilenen herkese ulaşmayı hedefledi. İlkeler gönüllülük esasına dayandığı için, balıkçılık sektöründe çalışanların bu prensiplere ve amaçlarına bağlılık göstermesi ve onları uygulamak için pratik yöntemler üretmesi gerekiyor.
Prensiplerden, amaç ve eylem maddelerinden oluşan Sorumlu Balıkçılık İlkeleri iki yıldan fazla süren bir çalışmanın ürünü. FAO temsilcileri, resmi örgütler, balıkçılık sektörü ve sivil toplum kuruluşları uzun ve meşakkatli bir çalışma sonunda ilkeleri ortaya çıkardı. Dolayısıyla bu ilkeler pek çok farklı grubun ortak çalışmasının ürünü. Bu açıdan ilkeler küresel bir uzlaşmayı ve balıkçılık ve sucul tarım meselelerinde geniş bir anlaşmayı temsil ediyor.
Hükümetler balıkçılık sektörü ve balıkçılarla işbirliği içinde bu ilkeleri uygulamaya koyma sorumluluğunu taşır. FAO'nun rolü ise bu çabaya teknik destek vermektir. Ancak uygulama ile ilgili doğrudan bir sorumluluğu yoktur, çünkü FAO'nun ulusal politikalar geliştirmek ve uygulamak gibi bir sorumluluğu yoktur.
İlkeler en etkin şekilde yerel hükümetlerin onları ulusal politika ve kanunlara adapte etmesiyle uygulamaya konulacaktır. Hükümetlerin ilkelerin hukuki ve siyasi olarak uygulanması konusunda destek sağlayabilmesi için sektöre ve diğer ilgili gruplara danışması ve onların rızasını sağlamalıdır. Ek olarak, hükümetler balıkçıları ve sektörü ilkelerle doğru orantılı ve onun amaç ve niyetlerini destekleyecek uygulamalar yapmaya teşvik etmelidir. Bu uygulamalar ilkelerin hayata geçirilebilmesi için bir başka önemli yoldur.
BU kitapçığın amaçı Sorumlu Balıkçılık İlkeleri'nin önemli noktalarını teknik detaylardan arındırılmış bir şekilde tarif etmektir. Öyle umuyoruz ki, bu bilgiler ilkelerin amaç ve niyetleri konusunda insanları aydınlatacak ve onları büyük veya küçük, doğal ya da sucul tarım balıkçılığı ile uğraşıyor olsun bu ilkeleri uygulamak konusunda cesaretlendirecektir. BU kitapçık Sorumlu Balıkçılık İlkeleri'nin yerine geçmemekle birlikte onunla ilgili daha fazla bilgi vermeye çalışmaktadır.

Arka plan

Gelecek nesiller için olabilecek en iyi balık stokunu sağlayabilmek için Sorumlu Balıkçılık İlkeleri ülkeleri ve balıkçılık ve sucul tarımla ilgilenen herkesi balık kaynakları ve yaşam alanlarını korumak için iş birliği yapmaya çağırıyor. Balıkçılıkla uğraşan herkes, balık stoklarını bugün ve gelecekte makul bir av sağlayacak seviyede tutmak ya da o seviyeye doğru iyileştirmek için gayret göstermelidir. Maksimum sürdürülebilir mahsul kavramı bu miktarı tanımlamak için sıklıkla kullanılır. Bu bir ülkenin balıkçılığının ve ilgili politikalarının, kaynakların korunması, devamlı gıda arzının sağlanması ve balıkçı toplumundaki yoksulluğun azaltılması gerekçeleriyle, uzun vadede balık stoklarının sürdürülebilirliği çerçevesinde oluşturulmalıdır.
Öyleyse, Sorumlu Balıkçılık İlkeleri'nin esas amacı ülkelere bu hedefe uygun politikalar geliştirmelerinde yardımcı olmaktır.
İyi balıkçılık politikalarının geliştirilmesi için finansal kaynak, kabiliyet ve deneyim gerektiği bilinen bir gerçek. Bunlar gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde ve özellikle küçük ada ülkelerinde bulunmayabilir. İlkeler FAO gibi uluslararası örgütleri bu ülkeleri ulusal kapasitelerini artırmaları konusunda desteklemek için teşvik ediyor.
İlkeler balıkçılığı sorumlu bir şekilde nasıl yönetilmesi gerektiğini tanımlar ve avcılığın nasıl yapılması gerektiğini açıklar. Ardından sucul tarımın geliştirilmesine, balıkçılıkla ilgili diğer kıyı aktivitelerine ve avın işlenmesi ve satılmasına değinir. İlkeler ülkelerin balıkçılıkla ilgili her konuda iş birliği yapmasının önemine de dikkat çeker.

Balıkçılık Yönetimi

Sorumlu Balıkçılık İlkeleri balıkçılığın yönetilebilmesi için ülkelerin açık ve iyi organize olmuş politikalara sahip olması gerektiğini savunur. BU politikaların balıkçılık endüstrisi, balıkçılar, işçiler ve çevre örgütleri dahil balıkçılıkla ilgilenen her grupla iş birliği içinde oluşturulması gerekir.
Balıkçılığın korunması ve yönetilmesi konusunda ülkeler arasında iş birliği yapılması gerekir çünkü kaynaklar ülkeler arasında paylaşılır, bu açıdan ilkeler yeni bölgesel balıkçılık örgütleri kurulması ya da mevcut olanların güçlendirilmesi için çağrıda bulunur. Bu şekilde bir iş birliği uzun vadeli hedeflere ulaşılması için tek gerçekçi yoldur.
Balıkçılığın, avlanma ve balık işlemenin çevreye en az zararı verecek, israf azaltılarak ve avlanan balığın kalitesinin korunacağı şekilde yönetilmesi gerekir. Balıkçılar avlanma kayıtlarını tutmalılar. Hükümetler ihlal edenleri tespit edip, cezalandıracak uygulanabilir yasalar çıkarmalılar. İhlal durumunda, ciddiyetine göre, para cezası ve hatta balıkçılık lisansının alınması şeklinde olmalı.

Ülkeler balıkçılık politikalarını geliştirirken en güncel bilimsel bilgileri kullanmalı bir yandan da geleneksel balıkçılık bilgi ve tekniklerini gerektiği yerde kullanmalıdır. Yeterli bilimsel çalışmaların olmadığı durumlarda avlanma limitleri konusunda daha hassas davranılmalıdır.

Balıkçılık ile ilgilenen tüm organizasyon ve insanların görüşlerini paylaşmasına imkân tanınmalı. Geçimini balıkçılıktan sağlayan yerel halkın ihtiyaçlarına özellikle dikkat edilmelidir. Balıkçılar ve sucul tarımla uğraşan insanlar eğitilmelidir, böylece bu kişiler sürdürülebilir balıkçılık konusunda bugün ve gelecekte politika geliştirme sürecine katılabilirler.

Balık stoklarını korumak için dinamit, zehir ve diğer yıkıcı tekniklerin kullanılmasına tüm ülkelerde son verilmesi gerekir.

Ülkeler kendi denizlerinde sadece lisanslı balıkçı teknelerinin avlanmasına izin vermeliler. Bu şekilde bir avlanma düzeni ise sorumluluk duygusu içinde, yasa ve düzenlemelerle uyumlu biçimde icra edilmeli.

Aşırı avlanmanın önüne geçmek için balıkçılık filosunun doğadaki balık stokuna uygun bir büyüklükte olması gerekir. Ayrıca av araçlarının çevreye etkisi henüz sahada kullanılmaya başlamadan önce tespit edilmelidir. Avlanma araç ve teknikleri hedef dışı avı miktarının düşürülmesi ve avdan kurtulan balıkların yaşamını sürdürebilmesi açısından seçici olmalıdır. İsrafa ve hedef dışı avlanmaya sebep olan avlanma teknikleri derhal terk edilmelidir.

Tekne içinde kullanılacak erzak atık miktarı azaltacak şekilde seçilmeli. Tekne sahibi ve mürettebat ortaya çıkan atıkların ciddi bir çevre kirliliğine sebep olmamasını sağlamalıdır.

Hava kirliliğini engellemek ve atmosfer kalitesini korumak için balıkçı teknelerinin ozon tabakasına zarar verecek nitelikte zararlı gazlar salması engellenmeli, bunun için gerekli yönlendirme yapılmalıdır.

Sulak alanlar, resifler ve lagünler gibi önemli balık yaşam alanlarının kirlilikten ve yıkıcı etmenlerden korunması gerekiyor. Doğal afetlerin sucul kaynaklara zarar verebileceği bölgelerde acil durum koruma ve idare planlarının hazırlanmalıdır.

Bayrak Ülkeleri

Balıkçı tekneleri kendi kara suları dışında avlanan ülkeler bu tekneler için gerekli belge ve lisansın alınmasından sorumludur. Ülke kara suları dışında avlanan tekneler için detaylı kayıtlar tutulmalıdır.
Bayrak ülkeleri (balıkçı teknelerine bayrak tahsis eden ülkeler) teknelerinin güvenlikli ve sigorta sahibi olduğundan emin olmalıdır. Ek olarak, tekne ve teçhizat ulusal ve/ya da uluslararası düzenlemelere uygun şekilde tasdik edilmeli. Yabancı ülke vatandaşlarının dahil olduğu kazalarla ilgili malumat ilgili yabancı ülke hükümetine aktarılmalıdır.

Liman Ülkeleri

Ülkeler, yabancı balıkçı tekneleri limanlarına giriş yaptığında inceleme yapmak gibi ve benzeri prosedürler geliştirmelidir. Acil durum için giriş yapmış tekneler istisna olarak kabul edilebilir. Liman ülkeleri bir bayrak ülkesinden muhtemel bir lisans ihlali durumu ile ilgili destek talebi geldiğinde yabancı teknenin kayıtlı olduğu ülke (bayrak ülkesi) ile iş birliği yapmalıdır.

Limanlar ve yanaşma yerleri balıkçılar için güvenli sığınaklar olmalıdır. Bu yerler tekne, satıcı ve alıcılar için gerekli hizmet olanaklarını barındırmalıdır. Taze su, hijyen gereçleri ve atık boşaltım sistemleri ayrıca tedarik edilmelidir.

Sucul Tarımın Geliştirilmesi

Sucul tarımın gelişiminde esas amaç bir yandan tüketim ihtiyacı karşılamak için üretimi artırırken diğer yandan genetik çeşitliliği korumak ve besi balıkçılığının doğal yaşamdaki balıklara zararının en aza indirilmesi olmalıdır. 

Su gibi kaynakların ve koyların çoğunlukla birden çok kullanıcısı bulunmakta ya da farklı amaçlar için kullanılmaya uygun potansiyel barındırmaktadır. Bu kaynakları kullananlar arasında doğabilecek anlaşmazlıklardan kaçınmak için ülke yönetimleri bu kaynakların adil bir şekilde kullanımını sağlayacak düzenleme ve planlar yapmalılar.

Balık alanlarına erişim ve bu alanların verimliliği dikkate alınarak yerel halkın geçim kaynaklarının sucul tarımın gelişiminden olumsuz anlamda etkilenmemesi sağlanmalıdır. Sucul tarımın çevreye etkilerinin görüntülenmesi ve saptanması için gerekli prosedürler işletilmelidir. Kullanılan besin ve gübrenin dikkatle incelenmesi gerekir. Çevreye ciddi etkileri olabileceği için ilaç ve kimyasal kullanımı en alt düzeyde tutulmalıdır. Sucul tarım ürünlerinin güvenli ve kaliteli olmasına ayrıca özen gösterilmeli.
Besi balıkçılığının etkilerinin ülke sularını aşabileceği durumlarda ülkeler yerli olmayan türleri sucul tarımda kullanmadan önce komşu ülkelere danışmalıdır. Yeni türlerden yayılabilecek hastalıkların önüne geçmek ve etkisini en aza indirmek için ülkeler sucul bitkiler ve hayvanların bir yerden diğerine nakledilmesi ya da yeni bir doğal çevreye sunulması konusunda ortak hareket etmek için kurallar belirlemeliler. Sucul tarımla ilgili projeler geliştirilirken soyu tehlikede olan türleri yenilemek üzere teknikler kullanılmalıdır.

Balıkçılığın Kıyı Bölgeleri Yönetimine Entegre Edilmesi

Kıyı kaynaklarının (örneğin su, arazi vs.) nasıl kullanılacağına ya da erişileceğine karar verilirken balıkçılar da dahil bölgede yaşayan tüm kişiler ve onların yaşam biçimleri değerlendirmeye alınmalı ve planlama aşamasında düşünceleri dikkate alınmalıdır.

Kıyı bölgelerinin birden çok kullanım alanı olduğu yerlerde balıkçılık uygulamaları balıkçılar ile diğer kullanıcılar arasında anlaşmazlıkları engelleyecek şekilde olmalı ve eğer anlaşmazlık meydana gelirse adil bir prosedüre göre çözülmelidir. Ek olarak, başka kıyı bölgeleri ile komşulukları bulunan ülkeler kıyı kaynaklarının korunması ve düzgün yönetilmesi konusunda iş birliği içinde olmalılar.

Hasat Sonrası Uygulamalar ve Ticari Sorumluluklar

Ülkeler vatandaşlarına balık yemeyi özendirmeli, balık ve diğer deniz ürünlerinin güvenli ve sağlıklı olmasını sağlamalı. Balık kalitesindeki standartları belirlemek için hükümet tarafından uygulanacak ve denetlenecek düzenlemeler tüketici sağlılığını korumalı ve ticari hileleri (örneğin satışa sunulan balık hakkında yanıltıcı bilgiler vermek) engellemelidir. Bunun dışında ülkeler sağlıkla ilgili ortak ölçütler koymak ve belgeleme çalışmaları yapmak için iş birliği içinde olmalılar.

İşleme, nakil ve depolama için kullanılan yöntemler çevreye etki açısından uygun olmalı. Hasat sonrası zayiat ve balık yakalandıktan sonra yapılan israf en alt düzeyde tutulmalı; hedef dışı avlanan balıklar mümkün olduğunca kullanılmalı; balık işlenirken su, enerji ve özel olarak ağaç dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Eğer mümkünse daha değerli ürünlerin üretilmesi ve işlenmiş gıdalar özendirilmelidir çünkü bu ürünler balıkçılar için daha fazla gelir getirir.

Balık ve balık ürünleri için düzenlenen ticaret kanunları açık, basit ve uluslararası kurallarla uyumlu olmalıdır. Ülkeler ticaret kanunlarını ve düzenlemeleri periyodik olarak gözden geçirir ve yeniden formüle ederken balıkçılara, çevre örgütleri ve tüketici gruplarına danışılmalıdır. Kanun ve düzenlemeler değiştikçe diğer ülkeler bilgilendirilmeli ve ithalat ve ihracat prosedürlerinde değişlik olabileceği düşünülerek yeni düzenlemeler konusunda zaman tanınmalıdır.

Erimiş balık stoklarından avlanmış balığın uluslararası ticarete sunulmaması önemlidir ve ülkeler soyu tehlikede olan balık türlerinin korunması için ticareti düzenleyen uluslararası uygulamaları gözlemek ve iş birliğinde bulunmalıdır. Ek olarak, balık ve balık ürünlerinin ticareti balıkçılığın korunmasını ve sürdürülebilirliğini engellememelidir.

Balıkçılık Araştırmaları

Ülkeler kabul etmelidir ki sorumlu bir balıkçılık politikası sağlam bilimsel temellere dayanmalıdır. Bu sebeple ülkeler araştırma tesisleri kurmalı ve genç araştırmacıları teşvik etmelidir. Çeşitli teknik ve uluslararası örgütler ülkeleri bu konuda desteklemeli ve az gelişmiş ülkeler ile küçük ada ülkelerine özel önem vermeliler.

Araştırma çalışmaları yürütülürken balıkların ortamı ve doğal yaşam alanları gözlenmeli, bu koşullarda her hangi bir değişiklik izlenmeli, farklı balıkçılık teçhizatının balık nüfusuna ve genel olarak çevreye etkisine ilişkin veriler toplanmalıdır. Bu tür bir araştırma özellikle ülkeler ticari olarak yeni balıkçılık alet ve yöntemleri kullanmaya karar veren ülkeler için önemlidir.
Ülkeler uluslararası araştırma faaliyetlerine birlikte iştirak etmeliler. Araştırma başka bir ülkenin denizlerinde yapıldığı durumlarda araştırmacıların ev sahibi ülkenin balıkçılıkla ilgili düzenlemelerine uygun davranması önemlidir. Balıkçılık üzerine ve destekleyici bilimsel araştırmaların sonuçları tüm bölgesel balıkçılık örgütlerine ve ilgili tüm ülkelere vakit kaybetmeden dağıtılmalıdır.

Bölgesel ve Uluslararası İş Birliği

Ülke yönetimlerinin ve balıkçılıkla ilgili bölgesel organizasyonların pek çok konuda iş birliği içinde olması gerektiği açık bir gerçek. Bir ülke tarafından uygulanmak istenen balıkçılık yönetimiyle ilgili kurallar özellikle aynı balık stokundan avlandıkları durumlarda diğer ülkelerin kuralları ile uyum içinde olmalıdır. Ek olarak, bölgesel kurumlar arasında yapılacak iş birliği ülkeler arasında balıkçılıkla ilgili meselelerde çıkabilecek anlaşmazlıkları azaltmalıdır. Anlaşmazlık ortaya çıktığı zaman mümkün oldukça kısa bir sürede ve barışçıl yöntemlerle çözümlenmelidir.

Bölgesel balıkçılık organizasyonları koruma, yönetme ve araştırma faaliyetlerinden doğan maliyeti üyeleri aracılığıyla karşılama yolunu denemeliler. Ayrıca, yerel balıkçılık örgütlerinden katılan temsilcilerin bölgesel organizasyonların çalışmalarına katılabilmesi sağlanmalıdır.

Bütün bunlar ne anlama geliyor?

Yenilenebilir bir doğal kaynak olarak balık ülkeler akıllıca hazırlanmış politikalar uyguladıkça ve sorumlu balıkçılık ilkeleri ve pratikleri benimsendikçe her sene yeterli bir şekilde hasat edilebilir. Benzer şekilde çevreye zarar vermeyen sucul tarım uygulamaları desteklenmelidir çünkü bu tür bir faaliyet hem ekonomik hem de sosyal olarak ülkelere katkıda bulunmaktadır.
Sorumlu Balıkçılık İlkeleri balıkçılık sektöründeki bütün aktörler tarafından başarılı bir şekilde uygulandığı takdirde balık ve balık ürünlerinin bugün ve gelecekte de tüketim için yeterli seviyede olacağı beklenebilir. Esas olarak bugünkü neslin gelecek kuşakların kullanımı için balık stoklarını dikkatsizce ve aşırı avlamamak gibi bir sorumluluğu bulunuyor.
Sorumlu Balıkçılık İlkeleri ülkeleri ve vatandaşlarını kapsamlı ve bütünleşik politikalar üretmeye çağırıyor, böylece daha sağlıklı bir balıkçılık sektörü ortaya çıkacaktır. Uzun vadede böylesi sorumlu davranışlar balık stokunun iyileşmesi, gıda sektörüne yapılan olumlu katkı ve sürdürülebilir bir gelir kaynağı oluşturma konularında müspet sonuçlar verecektir.

Bütün dünya ülkeleri sorumlu balıkçılık uygulamalarını takip etmek konusunda birleşirse gelecek nesiller için de yeteri kadar balık olacaktır.

Çeviri :
F. Gökhan Diler
GELBALDER